VietNam
Khác với người Kinh lấy thời khắc giao thừa là điểm khởi đầu cho năm mới, người Si La lại lấy điểm kết thúc mùa thu hoạch để tổ chức Tết. Đồng bào Si La đón tết như thế nào? Theo dõi ngay!
Si La, một trong những dân tộc thiểu số sinh sống tại Lai Châu và Điện Biên, với dân số chỉ hơn 900 người, nhưng lại sở hữu một nền văn hóa truyền thống vô cùng độc đáo. Một trong những nét đặc trưng đó chính là phong tục ăn Tết, mang đậm dấu ấn riêng biệt so với nhiều dân tộc khác.
Khác với người Kinh và nhiều dân tộc khác lấy thời khắc giao thừa là điểm khởi đầu cho năm mới, người Si La lại lấy thời điểm kết thúc mùa thu hoạch để tổ chức Tết. Điều này có nghĩa là thời gian đón Tết của họ không cố định, cũng không nhất thiết là trùng nhau mà thay đổi linh hoạt theo từng vùng, phụ thuộc vào tiến độ thu hoạch mùa vụ.
Người Si La ăn tết theo dòng họ và ngày đầu tiên của Tết phải được chọn thật kỹ lưỡng. Ngày này không được trùng với ngày mất (ngày hạ huyệt) của bố mẹ trong bất kỳ gia đình nào trong dòng họ, đồng thời cũng kiêng rơi vào ngày con hổ và con khỉ theo quan niệm của dân tộc.
Người Si La tổ chức Tết kéo dài 3 ngày, mỗi ngày mang một ý nghĩa riêng biệt:
- Ngày thứ nhất – “Vạ sị nhi”: Ngày mổ lợn, chuẩn bị mâm cúng tổ tiên và các món ăn truyền thống.
- Ngày thứ hai – “Chí xi tố nhi”: Ngày uống rượu, cùng nhau chúc tụng, sum vầy bên gia đình và dòng họ.
- Ngày thứ ba – “Chè chớ nhi”: Ngày kết thúc Tết, tiễn đưa năm cũ, chào đón những điều tốt đẹp trong năm mới.
Trước Tết, cả bản nhộn nhịp dọn dẹp nhà cửa, rửa sạch dụng cụ nấu nướng, chuẩn bị thức ăn cho những ngày lễ quan trọng. Phụ nữ tranh thủ xuống suối bắt cua, cá, đồng thời hái một nhành lúa nếp, vật phẩm không thể thiếu trong mâm cúng tổ tiên.
Tết của người Si La không bắt đầu bằng tiếng pháo mà bằng tiếng súng kíp vang lên giữa màn đêm. Khi canh một vừa điểm, ông chủ nhà sẽ bước ra cửa, bắn một phát súng chỉ thiên, chính thức báo hiệu Tết đã đến!
Ngay sau tiếng súng, phụ nữ tất bật giã vừng, đồ cơm nếp. Tầm 4 giờ sáng, khi vừng đã giã nhuyễn, cơm nếp đã tãi nguội, cũng là lúc cả bản vang lên tiếng giã bánh giày, âm thanh quen thuộc, rộn rã báo hiệu một mùa Tết trọn vẹn, đầm ấm đang bắt đầu!
Ngày đầu năm, nhà nào cũng đều mổ lợn. Lợn phải là lợn đực, lợn đen truyền thống, kích thước tùy theo điều kiện từng nhà. Trước khi chọc tiết, lợn đã được ăn bánh trôi và rượu. Gia chủ đặt 3 viên bánh trôi lên mép lợn, rót rượu vào miệng 3 lần, rồi đập nhẹ vào đầu lợn khấn: “Năm nay 1 tạ, sang năm 2 tạ, sang năm nữa 3 tạ”, mong đàn lợn năm sau phát triển khỏe mạnh.
Gia đình trưởng họ sẽ mổ lợn đầu tiên, sau đó các gia đình khác mới tiếp tục. Lúc này, cả bản rộn rã tiếng lợn kêu, dao thớt lách cách, tiếng cười vui khi mọi người thi xem nhà nào mổ lợn nhanh nhất, bởi người Si La tin rằng nhà nào hoàn thành sớm sẽ gặp nhiều may mắn.
Sau khi mổ, gan lợn được người đàn ông lớn tuổi nhất trong nhà xem để đoán vận hạn năm mới. Hai chân trước, lòng và thịt nạc được dùng để cúng tổ tiên, nấu ở bếp nhỏ trong gian buồng thờ. Nghi lễ cúng diễn ra ngay sau khi đồ cúng được chế biến xong, đánh dấu một năm mới bắt đầu với nhiều kỳ vọng.
Lễ vật cúng ngoài lợn còn có 2 con sóc, 2 con cua, 2 con cá và 2 cái bánh giày mang đến nhà trưởng họ để cúng tổ tiên. Đại diện các gia đình trong dòng họ ngồi quây quần sau lưng trưởng họ, rồi trưởng họ cúng khấn tổ tiên.
Ngày thứ hai là ngày uống rượu, các cặp vợ chồng mang theo một chai rượu và một con sóc khô sang nhà bố mẹ nuôi và bố mẹ vợ chúc Tết, thăm hỏi và ăn uống cả ngày ở đó.
Ngày thứ ba khép lại Tết, các gia đình gói bánh chưng đôi, loại bánh nhỏ, hình trụ, mỗi chiếc là một cặp đôi. Khi bánh chín, gia chủ chọn 1-2 chiếc dâng lên bàn thờ, báo với tổ tiên rằng Tết đã kết thúc.
Chỉ sau Tết, bàn thờ tổ tiên mới được sắp xếp lại. Thông thường, bố mẹ đảm nhận việc này, nếu sức yếu, dâu trưởng sẽ thay thế, vì theo quan niệm, dâu trưởng là người giữ lửa gia đình sau này.
Tết không chỉ là dịp sum vầy mà còn là cách người Si La tri ân đất trời, cầu mong một mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no. Chính sự gắn kết giữa Tết và nhịp sống nông nghiệp đã tạo nên một phong tục đậm chất bản sắc, phản ánh rõ nét mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên trong văn hóa của dân tộc này.
